Open Access – idea promująca otwarty, darmowy, swobodny dostęp do naukowych i edukacyjnych zasobów wiedzy, wyników badań i publikacji naukowych. Rozszerzeniem idei otwartego dostępu jest: ruch otwartej nauki (idea promująca model otwartej komunikacji naukowej), ruch na rzecz otwartych zasobów edukacyjnych, otwartych danych, idea wolnej kultury, wolnego oprogramowania.
W przypadku wolnego, otwartego dostępu, użytkownikowi udzielana jest licencja na niewyłączne, darmowe korzystanie z utworu na zasadach zgodnych z licencją Creative Commons (CC), na jakiej udostępniany jest dany utwór.
Podstawowym trzonem licencji CC jest uznanie autorstwa oznaczane jako BY (ang. Attribution), które zezwala na kopiowanie, dystrybucję, wyświetlanie i użytkowanie dzieła i wszelkich jego pochodnych pod warunkiem umieszczenia informacji o twórcy, źródle utworu oraz o samej licencji. Klauzula CC BY jest używana w każdej licencji CC, ponieważ autorskie prawa osobiste są niezbywalne. Autor może dodać kolejne warunki decydując w ten sposób, jak inni będą mogli korzystać z jego utworu:
Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronie polskiego oddziału tej międzynarodowej organizacji oferującej darmowe rozwiązania prawne i narzędzia dla twórców do zarządzania prawami autorskimi do swoich utworów: Creative Commons Polska.
Na warunkach określonych przez daną opcję licencji CC funkcjonują także utwory – m.in. artykuły, rozdziały z monografii i doktoraty (w tym bronione na Uniwersytecie Medycznym we Wrocławiu) – zdeponowane na Polskiej Platformie Medycznej (PPM), wpisującej się w ideę otwartej nauki. Zachęcamy do zapoznania się zarówno z samą platformą, jak również jej zasobami.
W praktyce równie często mamy do czynienia z opcją darmowego otwartego dostępu do treści na zasadach dozwolonego użytku, określonego przepisami prawa autorskiego. Zakres dozwolonego użytku obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów do celów prywatnych, w ramach działalności dydaktycznej i naukowej instytucji naukowych i oświatowych, a także do realizacji zadań statutowych, np. przez biblioteki (realizacja celów badawczych lub poznawczych użytkowników biblioteki).
Od lat wypracowywane i rozpowszechniane są różne modele publikowania, których celem jest ułatwienie dostępu do opublikowanej pracy:
a także inne warianty.
Wydawcy, specjalizujący się w wydawaniu czasopism OA:
Wydawcy komercyjni otwierający dostęp do niektórych tytułów czasopism czy artykułów:
Otwarte repozytoria:
Programy publikowania otwartego w ramach licencji Wirtualnej Biblioteki Nauki w roku 2024:
Programy publikowania otwartego dla pracowników naukowych UMW
Serwisy informacyjne: